Linyit kömürü nedir? Ne işe yarar?

Linyit Kömürü 

• Linyit kömürü nedir?

     Isınma alanında kullanılan bir kömür çeşididir. Linyit kömürü, bazı hususlarda taşkömüründen farklıdır. Linyitin rengi, gerçek bir kömüre benzemeyecek derecede esmerdir. Bu da o ka­dar önemli değildir; ama linyitin, taş kömür kadar ısıtıcı gücü de yoktur. Bir ton taşkömürünün yapacağı işi yapabilmek için 2.5 ton linyite gerek vardır.

• Linyit kömürü ne işe yarar?

Linyiti yerden çıkarmak, taşkömürünü çıkarmaktan kolaydır. Lin­yit, toprağın yüzüne daha yakın, hat­ta çok kez toprak yüzeyinde bulunur ve güneş ışığında çıkarılıp durur. Taş­kömürü elde etmek için toprağın de­rinliklerine, 800-1000 metre kadar aşağılara inmek gerekmektedir.

Linyit kömürünün taşınması da pahalıdır. Çünkü bu kömürde bir miktar da su vardır. Suyu boşuna ta­şımanın ise hiçbir anlamı yoktur. O yüzden linyit ocakları özellikle briket yapımı düşünüldükten sonra işletil­meye başlamıştır. Çünkü linyit, ba­sınç altına konuyor, suyu çıkarılıyor ve taşınmaya değer bir duruma geti­riliyordu. Hatta, linyitin suyunu çı­karmakla, verdiği sıcaklığı da aşağı yukarı taşkömiirünkü ayarına çıkar­mak mümkün olmuştu. 1 ton briket elde etmek için 2 ton linyit gerektiği hesaba katılırsa, kömürün nasıl olup da taşkömürü kadar ısı verebildiği da­ha kolay anlaşılabilir.

Fakat linyit üzerine söylenecek söz, bununla bitmiş olmaz. Dahası vardır: Linyitten yapılma briketler 1840 yıllarında kullanılmaya başlan­mıştır. Yirminci yüzyıl başlangıcında Almanya’da 40 milyon ton linyit üre­tildiği halde yapılan briket miktarı 6 milyon tondu. Buna göre, 40 milyon tonun ancak üçte biri yakılacak bir duruma getiriliyordu. Peki, geri ka­lanı ne oluyordu? Bunu en iyi bilenn Riebeek’tir.

Riebeck, Harz’lı bir maden usta­sının oğluydu. Eğitimini bir köy oku­lunda görmüş, ardından bütün o yö- reliler gibi bir kömür madenine işçi girmişti. Sonradan oradan çıkıp bir linyit madenine girdi ve bu madende çalışırken linyitin en değerli nesi var­sa, hepsinin ocağın bacasından çıkıp duman olduğunu gördü. Linyit kö­mürüne yıllardır kötü gözle baktıran şey, bu kömürün bir sürü “zararlı” gazlar çıkarması ve “kaz kızartma­sında asla işe yaramamasıydı.

Gerçi bu kömürü terletip, kendim sinden neler elde edilebileceği o zama­na dek denenmemiş değildi, henüz bir “linyit terletme sanayii” kurulmamış­tı ve bunu kuracak bir işadamı da çık­mamıştı. Yer boştu... Riebeck, he­mencecik bu yerin adamı oldu.

1858 yılında Halle yöresinde kü­çük bir “linyit terletme işletmesi” kira­ladı. Sonra da kiraladığı mekanın sahibi oldu. Çeyrek yüzyıllık bir süre içinde bu iş­liği Avrupa’nın en büyük linyit terlet­me fabrikası haline getirdi... Uzun sü­re bu müessesenin adı gazetelerden eksilmedi ve “Riebeck-Monten” tah­villeri en değerli hisse senetleri arasın­da sayıldı.

Linyitin ardından taşkömüründen de katran çıkarılmasına başlandı. Gü­nümüzde bu ürünler, kok sanayiinin ek ürünleri olarak elde edilmektedir. Ama, ilk terletmeden elde edilen mad­deler tekrar işlendikten sonra o kadar çok ürüne dönüşmektedir ki, bunla­rın hepsinin sayılıp dökülmesi nere­deyse olanaksızdır.

Linyit katranı, ek ürün bakımın­dan o kadar zengin değildir. Yalnız bunlar arasında bazıları pek değerli­dir. Birinci Dünya Savaşı’nda bunlar­dan makine yağları ve akaryakıt elde edilmişti. 1934 yılında linyit ek ürün­lerinden Almanya’da 90.000 ton ham petrol çıkarılmış, bundan 7500 ton benzin üretilmiş ve artanı da “Diesel- Dizel” motörlerinde akaryakıt olarak kullanılmıştı.

Profesör Bergius bu soruna bir başka yönden yaklaşmıştı. Kömürün terletilmesinin noksan bir işlem oldu­ğunu görüyordu. Benzin, katrandan; katran da kömürün “terletilmesi’- ’nden elde ediliyordu. Tıpkı köylüle­rin koyun kuyruğunu eritip içyağı el­de etmeleri gibi kaba bir şeydi bu..: İleri görüşlü bir kimyager buna asla dayanamazdı. Bergius kömürü ana- maddelerine ayırdı. Onları en küçük moleküllerine, bu molekülleri de atomlarına böldü. Sonra bu atomla­rı birleştirip benzin yaptı.

Profesör Franz Fischer de taşkömüründün ham petrol (nafta) benzin, parafın elde etti ve bu petrol, en iyi Pennsylvania petrolünü aratmıyordu. Fakat asıl büyük oranlarda benzin yi­ne linyit kömüründen çıkarılmakta­dır. Linyitin başına kimyagerler üşüş- müşlerdi, ardından elektrikçiler de çı­kageldi. Bugün artık elektrik hemen hemen istenen her uzaklığa gönderi- lebilmektedir. Orman, dere, dağ ve te­pe dinlemeyen direkler üstündeki tel­ler, yüksek gerilimli cereyanı kilomet­relerce uzaklara ulaştırabiliyor. Elek­trik cereyanını bu kadar uzaklara ulaştırmak mümkün olduğundan be­ri, her linyit ocağı yanında bir elek­trik santralı kurmak olanağı da elde edildi.

📼 İlgili ek görsel/video:

Video: Linyit Kömürünün sağlık üzerindeki etkileri

————————
Sizler de yukarıdaki bilgilere ilave olarak ilgili ürün ve eşyanın "Nedir ve Ne işe yaradığı" hakkında "yorum" bölümünde katkıda bulunabilir, deneyimlerinizi diğer ziyaretçilerle paylaşabilirsiniz. Veya da buraya tıklayarak yeni bir bilgi gönderebilirsiniz.